Το κριθάρι ήταν ένα από τα πρώτα δημητριακά που καλλιεργήθηκαν από τον άνθρωπο στην «Εύφορη Ημισέληνο» (αλλιώς ονομαζόμενη η Εγγύς Ανατολή − γη η οποία σήμερα εκτείνεται στο Ιράκ, τη Συρία, την Παλαιστίνη, το Ισραήλ και το Λίβανο) και για χιλιάδες χρόνια αποτελούσε μια από τις κύριες τροφές του. Ο σπόρος εμφανίστηκε στο ίδιο χρονικό διάστημα όπως το μονόκοκκο και δίκοκκο σιτάρι (Triticum monococcum, Triticum boeoticum ή αλλιώς baeoticum και Triticum dicoccum, αντιστοίχως). Οι σημερινές ποικιλίες φαίνεται να προέρχονται από το άγριο κριθάρι (Hordeum vulgare, υποείδος Spontaneum), το οποίο φυτρώνει από την Κασπία Θάλασσα και τον Καύκασο μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα και από τη Βόρεια Αφρική και την Κρήτη στα δυτικά μέχρι το Θιβέτ στα ανατολικά.

Τα αρχαιότερα ευρήματα σπόρων άγριου κριθαριού προέρχονται από το Ohalo ΙΙ, οικισμό στο νότιο άκρο της Θάλασσας της Γαλιλαίας, τα υπολείμματα χρονολογούνται από την επιπαλαιολιθική περίοδο, περίπου από το 8500 π.Χ. Το πρώτο εξημερωμένο κριθάρι εμφανίζεται σε στρώμα της Ακεραμικής Νεολιθικής στην Εγγύς Ανατολή, όπως τα στρώματα Προκεραμικής Νεολιθικής Β′ στο Τελ Αμπού Huraira στη Συρία. Η μπύρα από κριθάρι ήταν πιθανώς το πρώτο ποτό που αναπτύχθηκε από νεολιθικό άνθρωπο. Κριθάρι έχει καλλιεργηθεί στην κορεατική χερσόνησο από την Πρώιμη Περίοδο Αγγειοπλαστικής Mumun (περ. 1500-850 π.Χ.) μαζί με κεχρί, σιτάρι, όσπρια κ.α.

Το κριθάρι παραγόταν ευκολότερα από άλλα δημητριακά, αλλά γινόταν πιο δύσκολα ψωμί. Παρείχε ένα θρεπτικό, αλλά πολύ βαρύ ψωμί, ώστε έπρεπε συχνά να ψήνεται πριν το άλεσμα, παράγοντας ένα χοντρό αλεύρι (ἄλφιτα) που χρησιμοποιούνται για να κάνουν τη μᾶζα. Είναι γνωστές πολλές συνταγές για τη μᾶζα, ονομασία αρχαίων ελληνικών πιάτων τα οποία σερβίρονταν ωμά ή μαγειρεμένα, σαν ζωμός, με ζυμαρικά ή πίτες. Όπως και τα ψωμιά από σιτάρι, θα μπορούσε να γίνεται πιο πολυτελής με τυρί ή μέλι.

Αναφέρει ένας προσκυνητής μια συμβουλή του Γέροντα Παίσιου:

Του ανέφερα επίσης ότι πάσχω από ουρολοιμώξεις συχνά. Μου έδωσε την έξης συνταγή:
«Θα βράζεις ένα κιλό κριθάρι σε πέντε κιλά νερό. Όταν δής ότι το κριθάρι αρχίζει να αποφλοιώνεται, να σταματάς το βράσιμο. Από το βρασμένο κριθάρι να πίνεις ένα ποτήρι του νερού, πρωί, μεσημέρι, βράδυ, προ του φαγητού. Για να διατηρείται, πρέπει να το βάζεις στο ψυγείο. Όταν το βγάζεις από το ψυγείο, βράσε το λίγο και μετά πιές το».
Μου ανέφερε πώς ένα κοριτσάκι πέντε ετών που έπασχε από ουρο-λοιμώξεις και κινδύνευε να πεθάνει, με το ζωμό του κριθαριού έγινε καλά. Την ονόμασαν οι δικοί της «κριθαρού». Πράγματι, δοκίμασα κι εγώ το ζωμό από κριθάρι και θεραπεύτηκα. Συνέστησα τη χρήση του σε γνωστούς μου, που έπασχαν από ουρολοιμώξεις και προστάτη, οι όποιοι, όπως μου είπαν, θεραπεύτηκαν.